Αναπνοή, ίσια στάση και η στήριξη της φωνής

Κίρστεν Φλάγκσταντ

Μιλώντας σε έναν τραγουδιστή  για την λειτουργία της αναπνοής, το πρώτο που θα έρθει στο μυαλό του είναι ο τρόπος που θα εκκινήσει την εισπνοή, δηλ θα εισπνεύσει αέρα  από την μύτη ή από το στόμα? Επίσης συνειρμικά, ακαριαία  μέσω των αντανακλαστικών  του νευρικού του συστήματος  θα προσπαθήσει να αναλογιστεί  τον  τόπο  που θα κατευθύνει την αναπνοή, δηλ σε ποια περιοχή του σώματος θα του είναι εύκολο να την αποθηκεύσει και όταν μιλάμε για αποθήκευση εννοούμε ψηλά στους πνεύμονες? Ή χαμηλά, κάτω από τα πλευρά, στην μπροστινή περιοχή του διαφράγματος, στην πλάγια, ή στην πίσω πλευρά  του πού είναι και η πιο δύσκολη για τους λόγους που θα αναφερθούμε παρακάτω. Επίσης εάν έχει λάβει γνώση, ή ανήκει στους νευρομυϊκά  συντονισμένους, αυτούς τους ανθρώπους πού δικαίως αποκαλούνται  έτοιμοι από την φύση τους ή και κατά κάποιους γεννημένοι με παραπάνω προσόντα αυτό που  λέμε  ταλαντούχοι ή γεννημένοι τραγουδιστές θα νιώθει μια μεγαλύτερη πρόσβαση, μια μεγαλύτερη ευκολία στην εισπνοή και την διαχείριση  της σε  σχέση και  συντονισμό  με τους πνεύμονες  το , διάφραγμα , τα πλευρά  και εν γένει  την κοιλιακή  περιοχή. Αυτό  όμως που δεν θα αναλογιστεί, δεν θα σκεφθεί, αλλά στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν θα μπορέσει ούτε καν να φανταστεί, είναι  η κατάσταση της διάταξης της σπονδυλικής του στήλης .

Στην  παλιά ιταλική σχολή παρόλα αυτά γινόταν λόγος,  όχι τόσο για την διάταξη των σπονδύλων του τραγουδιστή, αλλά την λεγόμενη<< ίσια >> στάση. Αυτά ήταν τα δεδομένα που είχαν στα χέρια τους (και πάλι καλά μπορεί να αναλογιστεί κανείς), και έτσι προσπάθησαν  από την παρατήρηση, την εμπειρία, την γνώση της τότε εποχής, την κατανόηση, αλλά και την αντίληψη του κάθε δασκάλου, μα και του κάθε βαθιά σκεπτόμενου τραγουδιστή, να δώσουν την θεωρητική και πρακτική πλατφόρμα αυτής της γνώσης. Μια γνώση για να  είναι πραγματική  πρέπει σίγουρα  πρώτα από όλα να είναι βιωματική, να έχει πληρότητα πάνω στο γνωστικό αντικείμενο ώστε να υπάρχει όσο το δυνατό ελαχιστοποίηση του παράγοντα λάθους, αυτό που αποκαλούμε πιθανότητα. Όμως πάνω από όλα πρέπει να είναι λειτουργική  δηλ εφαρμόσιμη. Τώρα εφαρμόσιμη μπορεί να θεωρείται μια γνώση  όταν στατιστικά καλύπτει το μεγαλύτερο επί τοις % μέρος του γενικού αλλά και του ειδικού πληθυσμού. Στην συγκεκριμένη περίπτωση μίας και μιλάμε για τραγουδιστές είμαστε πολύ συγκεκριμένοι.

Ερευνώντας  και μελετώντας όλη αυτή την βαθειά  ιστορικά έγγραφη ,αλλά και προφορική παράδοση  πέρα από την ίσια ή ευθεία στάση του τραγουδιστή δεν μπορούμε να βρούμε κάποια σαφή κατεύθυνση  για το ποια είναι τελικά αυτή, και πώς εφαρμόζεται. Πολλές φορές αναφέρεται και ως η στάση του ανοικτού θώρακα –ανοικτού στήθους και άλλες φορές παρομοιάζεται με την στάση του στρατιώτη. Υπήρξαν απόψεις από ορισμένους δασκάλους ότι θα πρέπει ο θώρακας να κρατιέται ψηλά, και από άλλους ότι δα έπρεπε να κρατιέται ο θώρακας ελαφρώς λίγο πιο ψηλά  και με την τάση ελαφρώς προς τα εμπρός. Και οι δύο απόψεις παρ ότι στην πράξη διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο, παρ όλα αυτά προσεγγίζουν  μια πολύ ενδιαφέρον θέση του σώματος ή διαφορετικά να την πούμε και τάση. Είναι η προς τα άνω τάση, αίσθηση, ή και κατεύθυνση του σώματος. Κατά βάθος είναι μία εκδοχή της λεγόμενης <<όρθιας>> στάσης. Είναι η στάση που επιτρέπει το ψήλωμα του κορμού ενάντια στην βαρύτητα του σώματος. Είναι μια θέση διάτασης. Αντιθέτως το σώμα μας έχει την τάση να κονταίνει, ιδιαιτέρως δε στους τραγουδιστές όταν ασκούνται και πιέσεις μέσω της αναπνοής κατά την στιγμή της εκφώνησης.

 Τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα όσο αφορά το παρελθόν θα μπορούσε να είναι η στάση του Ενρίκο Καρούζο,Του Μπενιαμίνο Τζίλη στα νιάτα του τουλάχιστον, του Λάουρι Βόλπι που φαίνεται έκδηλα μέχρι και την μεγάλη τοθ ηλικία, του Λουτσιάνο Παβαρότι στα νιάτα του, της μεγάλης δραματικής σοπράνο  Κίρστεν φλάγκστατ, Της Μπρίγκιτ Νίλσεν, του Γιούσι Μπιορλινγ, της Ελεανόρ Στέμπερ, και του μεγάλου Νικολάι Γκέντα, αυτού του πολύ μεγάλου τενόρου  που είναι ακόμα εν ζωή, και  που  με την παρουσία του και τον στοχευμένο  και αποκαλυπτικό λόγο του τιμά ακόμα όλον αυτόν τον χώρο αυτής της πολύ μεγάλης σχολής και τραγουδιστικής  παράδοσης. Επίσης  άλλο ένα ζωντανό τέτοιο παράδειγμα είναι και η στάση ενός άλλου εν ζωή Ιταλού καλλιτέχνη του Σαλβατόρε Φιτσικέλα, που στην χώρα του, τού έχουν προσδώσει τον τίτλο του<<μεγάλου τραγουδιστή>>.

Είναι αυτή  η στάση που βαθμιδωτά θα μας οδηγήσει στην λεγόμενη Στήριξη της φωνής ένα από τα μεγαλύτερα κεφάλαια στο κλασσικό τραγούδι αλλά και όχι μόνο. Ίσως είναι και από τα πιο δυσνόητα ή ακατανόητα κεφάλαια στο κλασσικό τραγούδι. Είναι μια τεχνική, μια προσέγγιση πού δεν είναι  ορατή, αλλά προσεγγίζεται τελικά σε επίπεδο παράδοσης από την λογική της ασάφειας, άλλοτε της γενικότητας και άλλοτε  της διαφορετικότητας θεωρητικά αλλά και πρακτικά. Υπήρξαν δάσκαλοι και τραγουδιστές που διαφοροποιήθηκαν κατά εποχές. Αυτό συνέβη κατά την προσωπική μου γνώμη διότι από σώμα σε σώμα, από νευρικό σύστημα σε νευρικό σύστημα, από μυϊκό σύστημα σε μυϊκό σύστημα, από στομάχι και έντερο σε στομάχι και έντερο από χορδές σε χορδές είναι δύσκολο να βρεις κοινό σημείο συντονισμού τουλάχιστον με τα μέχρι τώρα δεδομένα. Ειδικά όταν δεν υπάρχει κοινό σημείο αναφοράς. Αυτό βέβαια δεν είναι υποχρεωτικά αρνητικό, γιατί πίσω από αυτήν την απλή λογική  δεν μπορεί, εάν είναι τελικά υπαρκτή δηλ πραγματική, να υπάρχει και  ο νομός της σαφήνειας. 

Για όσους γνωρίζουν και παρακολουθούν την σύγχρονη  Φυσική,- και ιδιαιτέρως  την Κβαντική Φυσική – υπάρχει η θεωρία του χάους, που τελικά μόνο θεωρία του χάους δεν είναι, αλλά υπάρχουν σαφείς εργασίες που αποδεικνύουν  ότι πίσω από το χάος τελικά δεν υπάρχει αταξία, αλλά η απόλυτη τάξη! Στο σήμερα τώρα η προσέγγιση όσο αφορά τουλάχιστον το διδακτικό κομμάτι στο κλασικό τραγούδι είναι λίγο πιο ...σαφής, αλλά  από κλάδους πέραν  του τραγουδιού που αυτοί είναι η ανατομία, η ορθοσωμία, η κινησιολογία, η κιναισθητική, η νευροφυσιολογία.

Παρατηρούμε ότι όλοι αυτοί οι κλάδοι επίσημα πλέον αγκαλιάζουν το σύγχρονο κλασσικό τραγούδι, προσπαθώντας να δώσουν λύση. Μέχρι ένα σημείο προσφέρουν πολύτιμη βοήθεια! Παρόλα αυτά το κενό διευρύνεται στις μέρες μας και ολοκληρωμένη λύση δεν διαφαίνεται καθαρά. Και ο ήχος ο παλιός δεν προσεγγίζεται, αλλά και εάν έχουμε κάποιες εξαιρέσεις, ο ήχος δεν έχουμε δει να ξεπερνιέται. Παρ όλα αυτά  και εδώ υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό<<λάθους>>, ή ένα κενό στην όλη θεώρηση (θα αναφερθούμε αργότερα και  συγκεκριμένα σε αυτό)  θα μπορούσε να πει και να παρατηρήσει  κάποιος ο οποίος μελέτησε το όλο θέμα και μπόρεσε να καταλήξει σε ασφαλή συμπεράσματα. Εννοείται ύστερα  μόνο μα, και μόνο από προσωπικό βίωμα,από πολύπλευρη, πολυχρόνια, κοπιώδη και εξονυχιστική πρόσβαση στην γνώση, που αυτό βέβαια προϋποθέτει χρόνο και …. Χρήματα, πίστη, υπομονή, χρόνο, καθαρό πνεύμα και γερό νευρικό σύστημα, να έχει βιώσει   από προσωπική τουλάχιστον ταλαιπωρία, έως και αποτυχία. Μιλάμε δηλ για την πραγματική φιλο-σοφία του τραγουδιού, με βασική προϋπόθεση την γνώση και την σοφία του παρελθόντος, την εμπειρία του παρόντος, και υποχρεωτικά την ανακάλυψη ή πιο πλήρως την αποκάλυψη για την εγγύηση του μέλλοντος. Για πραγματική φιλοσοφία μπορούμε βέβαια να μιλάμε μόνον όταν η θεωρία ακολουθείται και από πράξη.

Από ότι φαίνεται μοιάζει με νόμο άγραφο της ζωής, μόνο μετά από τα δύσκολα να υπάρχει η πιθανότητα να έρθουν τα εύκολα, κάτω από ειδικές προϋποθέσεις  βέβαια. Τρανταχτό παράδειγμα εδώ είναι η περίπτωση του Γκαρσία. Αν δεν είχε σπάσει η φωνή του στην εφηβική κιόλας ηλικία, παρότι καταγόταν από πολύ μεγάλη τραγουδιστική οικογένεια, την έχουν κατατάξει  οι σημερινοί κρητικοί ως την μεγαλύτερη μουσική τραγουδιστική οικογένεια των τελευταίων τριών αιώνων, δεν θα είχε ανακαλύψει την κίνηση των χορδών, και πιο συγκεκριμένα την λεγόμενη  πρό-πνοική  κρούση της γλωττίδας ή αλλιώς της γλωττιδικής σχισμής διεθνώς <<coup de glotte>> που βεβαίως θα ασχοληθούμε σε άλλο κεφάλαιο, αλλά και όχι μόνο. Στις σχολές του σήμερα υπάρχει  ακόμα μεγαλύτερη ασάφεια  όσο αφορά  τουλάχιστον την  κατανόηση, ή …..την μη κατανόηση  τελικά όλων αυτών των Φυσικών  αρχών. Αναρωτιέται σήμερα ο κάθε τραγουδιστής, τι είναι τελικά αυτή η πολυπόθητη και εξωτική στήριξη? Κατά βάθος μάλλον αναρωτιέται και ο ίδιος ο δάσκαλος!!!

Στην σχολή του Μπελ Κάντο όλο αυτό το κομμάτι αποκαλείτο εμπειρικό. Υπήρξαν διαφορετικές προσεγγίσεις, αλλά πάντα με στόχο το θετικό τελικό αποτέλεσμα. Λοιπόν μιλάμε για την όρθια στάση, που πολλές φορές παρομοιάζεται από τους μεγάλους δασκάλους ως η στάση του στρατιώτη. Το μόνο σίγουρο πού μπορούμε να πούμε εδώ είναι ότι η όρθια στάση είναι αυτή η στάση που συνεργάζεται με τους νόμους της φύσεως ενάντια στην βαρύτητα. Για να δούμε λοιπόν ποια είναι και εάν υπάρχει τελικά αυτή η όρθια στάση, και στο επόμενο στάδιο, να δούμε έχει κάποιο νόημα όλη αυτή η πρακτική θεώρηση πάνω στο τραγούδι? Είναι κάτι το υποκειμενικό ,ή κάτι το αντικειμενικό? Υπάρχουν όρια? Υπάρχει  ποσόστωση επί τοις % στον βαθμό που θα το επιχειρήσει ο κάθε άνθρωπος?  Έχει ευρεία εφαρμογή ,μάλλον θα μπορούσε να έχει,ή παραμένει κάτι το<<ασαφές >>σαφές? Χρειάζεται ειδικές δεξιότητες? Κατακτιέται? Πως θα μπορούσε να κατακτηθεί? Τελικά υπάρχει κοινό σημείο αναφοράς? Υπάρχει άραγε εα κοινό σημείο αναφοράς για όλους τους ανθρώπους Εάν ναι,τότε πιο μπορεί να  είναι αυτό?